सुरुआत
ज्ञान, दर्शन र क्रान्तिकारी सङ्घर्षलाई माक्र्सवादी दृष्टिकोणबाट हेर्ने, बुझ्ने रव्याख्या गर्नुका साथै, संसारलाई बदल्ने प्रक्रियामा सामेल हुनु सही कम्युनिस्टहरूको आदर्शहो । माक्र्सवादी दर्शनलाई बुझ्नु भनेको द्वन्द्वात्मक तथा ऐतिहासिक भौतिकवादलाई बुझ्नु हो ।समाज विकासक्रमलाई बुझ्नु हो । द्वन्द्वात्मक भौतिकवादलाई मानव समाजमा लागू गर्नु नैऐतिहासिक भौतिकवाद हो । माक्र्सको भौतिक खोजहरूमध्ये ऐतिहासिक भौतिकवाद पनि एकहो । द्वन्द्वात्मक भौतिकवादले सम्पूर्ण जगत्को अध्ययन गर्दछ भने ऐतिहासिक भौतिकवादलेमानव समाजको अध्ययन गर्दछ । त्यसैले ऐतिहासिक भौतिकवादको मुख्य विषय मानवसमाजहो । ऐतिहासिक भौतिकवाद र अन्य सामाजिक विज्ञानबीचको मानव समाजको अध्ययन गर्नअन्य धेरै सामाजिक विज्ञानहरू छन् । त्यसमा एक ः इतिहास, दुई ः राजनीतिशास्त्र, तीन ःअर्थशास्त्र, चार ः न्यायशास्त्र, पाँच ः भाषाशास्त्र आदि ।
ऐतिहासिक भौतिकवादले मानव समाजलाई गतिशील रूपमा हेर्दछ । मानवसमाजनिरन्तर परिवर्तन हँुदै जान्छ र भविश्यमा पनि परिवर्तन हुँदै जान्छ । ऐतिहासिक भौतिकवादलेसमाजमा हुने परिवर्तन समाजको भौतिक जीवनको परिस्थितिहरूमा हुने परिवर्तनबाट सुरुहुन्छ । ऐतिहासिक भौतिकवादले सामाजिक अस्तित्व पहिलो र सामाजिक चेतनालाई दोस्रोमान्दछ । समाज परिवर्तनका लागि ३ ओटा प्रश्नले मुख्य भूमिका खेलेको हुन्छ । एक ःभौगोलिक अवस्था, दुई ः जनसङ्ख्या, तीन ः उत्पादन प्रणाली । हामीले यो प्रक्रियालाईबुझ्ने भनेको क्रान्तिलाई बुझ्नु हो । हामी कम्युनिस्ट दर्शन (माक्र्सवादी दर्शन) लाई आत्मसात्गर्ने कम्युनिस्ट पार्टीका मान्छेहरू हौँ । हामी सबै समाजलाई क्रान्तिकारी मान्छे बनाउनचाहन्छौँ । माक्र्सवादी दर्शनलाई बुझ्ने, व्याख्या गर्ने र बदल्ने मान्छे बनाउन चाहन्छाँै । साथै,ज्ञण् ÷ एकीकृत जनक्रान्तिका आधारहरूबदलिएको सकारात्मक विषयहरू र जितहरूको रक्षा र विकास गर्न सकने पार्टी र मान्छेबनाउन चाहन्छौँ ।
दार्शनिक पक्ष
संसारमा धेरै दार्शनिकहरू जन्मे । संसारको बारेमा धेरैले आ आफ्नो तरिकाले व्याख्यागरे । उनीहरूले संसारलाई बुझाउने कोसिस गरे । आफ्नो तर्फबाट तर्क–वितर्क गरे । यसलाईहामीले दुई चरणमा हेर्न सक्नेछाँै ः एक, प्राचीन युनान र रोम र दोस्रो, आधुनिककाल ।पानीलाई मुख्य तत्व बताउने प्राचीन युनानका भौतिकवादी दार्शनिक (थेल्स, ६२४—५५० ईपू), अनन्त र असीम विषयलाई मूल तत्व बताउने (एनेक्सिमेन्डर, ६१०—५४६ ईपू),वायुलाई मूल तत्व बताउने (एनेक्सिमिनिज ५५८—५२८ ईपू), सङ्ख्यालाई परम् पदार्थबताउने प्रसिद्ध गणितज्ञ (पाईथागोरस ५८०—४७०), पदार्थहरूमा गति र विपरीत तत्व हुन्छभन्दै आगोलाई मूल तत्व बताउने र सर्वप्रथम द्वन्द्ववादी विचार राख्ने (हेराक्लिटस ५३५—४४७ईपु), द्वन्द्वात्मक तर्क प्रणालीका जन्मदाता तथा मूल सत् हुन्छ र त्यो सत्, नित्य, शाश्वत्,अविभाज्य र अपरिवत्र्य हुन्छ भन्ने मान्यता राख्ने (जेनो फनिज ५७९—४८० ईपू), अणुलाईमूल तत्व बताउने (एम्पिडोक्लिज ४९५—४५३ ईपू) ।
परमाणुलाई मुख्य तत्व बताउँदै तिनीहरूको सञ्चालनमा बाह्यशक्तिको अनावश्यकहुन्छ भन्ने मान्यता राख्ने (ल्यूसिम्पस ४८० ईपू), व्यक्तिगत स्वार्थलाई सर्वोच्च प्राथमिकतादिँदै, धर्म र पुरानो रीतिरिवाज र अन्धविश्वासको विरोध गर्ने (प्रोटोगरिस ४८१—४११ ईपू),गलत विचारको तर्कद्वारा उदाङ्गो पार्ने र जनतालाई भ्रम फैलाएको आरोपमा मृत्युदण्डकोसजाय पाएका (सुकरात ७७०—४०० ईपू), संसारभन्दा बाहिर विचारको स्वतन्त्र अस्तित्व हुन्छभन्दै बुद्धिगम्य ज्ञानमा जोड दिने वस्तुवादी आदर्शवादी प्राचीन युनानका महान् दार्शनिक
(प्लेटो ४२८—३४७ ईपू), ईश्वरलाई सृष्टिको आदि र अन्त्य बताउने (अरस्तु ३८४—३२१ ईपू),देवी–देवतालाई मान्य, जीवनमा सुख प्राप्तिलाई सबैभन्दा जोड दिने र संसार प्राकृतिकनियमअनुसार चल्छ भन्ने (एपिक्युरस ३४२—२७० ईपू) हरू प्राचीन युनान र रोमकालकामुख्य दार्शनिकहरू मानिन्छन्, जसले समाजबारे आ–आफ्नै मान्यताबाट व्याख्या र तर्क गरे ।
दोस्रो, आधुनिककालको समयमा पनि दार्शनिकहरू आफ्नै प्रकारले लागिपरे ।मध्ययुगीन धर्म, अन्धविश्वास आदिको आलोचना गर्दै भौतिकवादी दर्शनको स्थापना गर्ने(फ्रान्सिस बेकन सन् १५६१—१५२६) जसलाई आगमन तर्कका पितासमेत मानिन्छ । प्रकृतिबारेभौतिकवादी मत प्रकट गर्ने र पदार्थभित्र गतिको अस्तित्वलाई स्वीकार गरे तर उनले गतिकोउत्पत्ति ईश्वरले गरेको हुन्छ भन्ने मत राख्ने दार्शनिक (रेजे डेमनर्त सन् १५६९—१५५०),ईश्वरलाई परम् तत्व बताउँदै प्रकृतिको स्वतन्त्र अस्तित्व मान्ने (स्पिनोजा सन् १५३२—१६७७),चिदणुलाई संसारको मूल तत्व बताउँदै, विभिन्न दर्शन, धर्म, भौतिकवाद र आदर्शवादलाईसमन्वय गर्ने तर्क प्रस्तुत (लाई बनिज सन् १५४५—१७१६) गरे । अनुभवलाई ज्ञानको साधनबताउने (जानलाक सन् १६३२—१७०४) ले आत्मा, ईश्वर र जगत्लाई तीन तत्व माने उनलाईअनुभववादका पितासमेत मानिन्छ । ईसाइ धर्म, रुढीवाद तथा परम्परागत अन्धविश्वासकाकटु आलोचक रहेका (डेबिड ह्युम सन् १७७१—१७८९) उनले सन्देहवादको प्रतिपादन गरे ।विचारलाई परम् तत्व मान्ने र त्यो तत्व द्वन्द्वात्मक प्रकारले प्रकृतिमा बदलिन्छ
भन्ने तर्क राख्दै उनले द्वन्द्ववादको सिद्धान्तलाई व्यवस्थित रूप दिए (जर्ज विल्हेम फेडरिकहेगेल सन् १७७०—१८३१), भौतिकवाद र द्वन्द्ववादको कट्टर विरोधी तथा निराशावाद रदुःखलाई सार्वभौम मान्ने दार्शनिक (आर्थर सोपेन हावर सन् १७८८—१८६०) थिए । हेगेलकोदर्शनको आदर्शवादी पक्षको आलोचना गर्दै, भौतिकवादी विचारको प्रतिपादन गर्ने दार्शनिक(फायरबाख सन् १८०४—१८७२) हुन् ।
त्यसो गर्दा उनले हेगेलको द्वन्द्ववादको पनि विरोध गरे । साथै उनले मानव जीवनमाधर्मको आवश्यकतामाथि उनले जोड दिए । (कार्ल माक्र्स सन् १८१८—१८८३) उनले (फ्रेडरिकएंगेल्स सन् १८२०—१८९५) सँग मिलेर द्वन्द्वात्मक भौतिकवादको स्थापना गरे । इतिहासर समाज विकासको क्षेत्रमा समेत दर्शनको विकास गरेर ऐतिहासिक भौतिकवादको समेतप्रतिपादन गरे । माक्र्सवादी दर्शनको सबैभन्दा ठूलो विशेषता भनेको दर्शनलाई दर्शनसँगजोडेर त्यसको मुख्य कार्य भनेको विश्वको व्याख्या गर्नु मात्र नभएर त्यसलाई बदल्नु होभन्ने कुराको व्याख्या गरे ।
कार्ल माक्र्सको पालापछि पनि (फ्रान्सिस हरवर्ट ब्रेडल सन् १८४६—१९२४) उनलेनिरपेक्ष सत्यलाई सत्य बताए । निरपेक्षवादको तीव्र आलोचना गर्दै, संसारका वस्तुहरूकोस्वतन्त्र अस्तित्व हुन्छ र उनले नव–यथार्थवादको सिद्धान्तलाई विकसित गरे । नव–प्रत्यक्षवादका प्रतिनिधि मानिने (बटनाई रसेल सन् १८९२—१९७०) देखि एक वर्गद्वारा अर्कोवर्गको उत्पीडन र वर्गीय प्रभुत्वलाई प्राकृतिक बताउने (बेर्गसा सन् १८५९—१९४१) सम्मका
दार्शनिकहरू क्रियाशील रहे । तत्पश्चात् पनि कैयौँ दार्शनिकहरूले आफ्नो तर्कहरू दिँदैआएका छन् ।
आजसम्मको यी दर्शनहरूको मुख्य आधारलाई हेर्ने हो भने माक्र्सवादी दर्शन नैश्रमजीवी, उत्पीडित जनताको सही दर्शन हो । यसको गरिमा, ओज र सान्दर्भिकतालाईहामीले आत्मसात् गर्नुपर्ने महत्व आज पनि त्यत्तिकै छ, जतिबेला रुसमा समाजवाद, युरोपतथा चीनमा जनवादी–समाजवादी सत्ताको स्थापनाले विश्वका बहुसङ्ख्यक जनतामा उत्साहपैदा गरेको थियो र आदर्शवादी तथा प्रतिक्रियावादी सत्ताका तानाशाहहरूमा ठूलो खैलाबैलामच्चाएको थियो । शासन–सत्तामा जनता–सर्वहारावर्गको अधिनायकत्व सम्भव छ भन्ने कुराविश्वसामु प्रस्टाएको थियो । त्यसैले माक्र्सवादी दर्शन नै आजको विश्वको सर्वश्रेष्ठ दर्शन रबाटो हो भन्ने मान्यतामा हामी क्रान्तिकारीहरू कहीँ विचलित हुनुपर्दैन ।
ज्ञानको सिद्धान्त
हामीले के गर्ने ? युद्ध वा क्रान्ति ? यसको फैसला कसरी हुन्छ ? के युद्ध रक्रान्ति एउटै विषय हो ? यसको ज्ञान कसरी प्राप्त गर्ने ? भन्ने विषयहरूलाई बहसकोविषय बनाउनुपर्दछ । यसका भ्रमलाई चिर्नुपर्दछ । यसको फरक कुरालाई बुझ्न र बुझाउनसक्नुपर्दछ । त्यसका लागि हामीले ज्ञानको सिद्धान्तको केही दार्शनिक पक्षलाई बुझ्नआवश्यक हुन्छ । दर्शनको धेरै भाग र पक्षहरू छन । त्यसमध्ये एक हो, ज्ञानको सिद्धान्त ।ज्ञान कसरी प्राप्त हुन्छ ? ज्ञानको स्रोत के हो ? हाम्रा प्राप्त ज्ञान कहाँसम्म सत्य हुन्छ ?प्राचीनकालदेखि नै यसबारेमा बेग्लाबेग्लै मत रहँदै आएको छ ।
अनुभववाद, बुद्धिवाद, अज्ञेयवाद, आदर्शवाद, भौतिकवाद आदिले यसबारेमाबेग्लाबेग्लै धारणा बनाएको हुन्छ । हरेक दार्शनिकले ज्ञान मीमांसाबारे आफ्नो विचार प्रकटगरेका छन । मानवजातिको इतिहासमा अहिलेसम्म यससम्बन्धी अनुभव र ज्ञानको विशालखोज–अनुसन्धान गरेर माक्र्सवादले ज्ञानसम्बन्धी द्वन्द्वात्मक भौतिकवादी दृष्टिकोण प्रतिपादनगरेको हो ।ज्ञान प्राप्तिको विषयमा पदार्थको प्रश्नले विशेष महत्व राख्दछ । भौतिक पदार्थ केहो ? भौतिक संसार के हो ? बाह्य संसार के हो ? यो छ वा छैन ? यो सत्य हो वा होइन ?यो आजसम्मका दार्शनिकहरूको ज्ञान प्राप्तिको प्रमुख लडाइँ हो । धेरै दार्शनिकले पदार्थकोअस्तित्वलाई नै अस्वीकार गरेका छन् । चेतना पदार्थको स्वाभाविक गुण हो र प्राकृतिकविकासको उच्च विकसित परिणाम हो ।
ज्ञानको उद्देश्य के हो ? संसारलाई बुझ्नु, संसारको व्याख्या गर्नु । तर, माक्र्सवादलेबुझ्नु र व्याख्या गर्नुलाई मात्र मुख्य ठान्दैन, यसलाई बदल्नुसँग जोडेर हेर्दछ । ज्ञान कसरीप्राप्त हुन्छ त ? यसबारे संसारमा दुईओटा मतले विशेष महत्व राखेका छन् ः प्रथम, ज्ञानकोस्रोतलाई बाहिर देख्ने अनुभववाद । अनुभवलाई नै ज्ञानको भण्डार मान्ने दृष्टिकोण बेकन,वर्कले, ह्यूम आदिले राखे । दोस्रो, हाम्रो आत्मालाई मात्र ज्ञानको स्रोत मान्ने बुद्धिवाद ।
यसैको जगमा माक्र्सवादले ज्ञानको स्रोत पदार्थलाई मान्यो । विज्ञान, प्रविधि, टेक्नोलोजीकोयुगसम्म आइपुग्दासम्म संसारमा यही विषमा चर्काचर्की छ । ज्ञानको आधार के हो ? पदार्थवा चेतना ? भौतिक वस्तु वा पदार्थ या मन, चेतना ? माक्र्सवादले ज्ञान प्राप्तिको आधारपदार्थलाई मानेको छ । भौतिक वस्तु नै ज्ञान प्राप्तिका कच्चा पदार्थहरू हुन् ।
द्वन्द्वात्मक भौतिकवादले पदार्थ, गति, दिक्, काललाई अध्ययनको प्राथमिक विषयबनाउँछ । द्वन्द्वात्मक भौतिकवादले प्रकृति र ब्रह्माण्डको अध्ययन गर्दछ । (क) पदार्थ ः पदार्थभनेको ब्रह्माण्डमा विद्यमान रहेको सम्पूर्ण भौतिकवस्तुलाई मानिन्छ । (ख) पदार्थ उत्पत्ति रनास हुँदैन, मानिसको दिमाग पदार्थको विशिष्ट उपज हो । (ग) पदार्थ गतिको अन्तर्विरोधकोउच्चतम् रूप हो । त्यसैले ज्ञान प्राप्तिका आधार पनि यही विषयलाई माक्र्सवादले मुख्यविषय मानेको छ ।
प्राप्त ज्ञान केका लागि ? बुझ्नु र व्याख्या गर्नु वा बुझ्ने, व्याख्या गर्ने सँगै बदल्ने ?हामी माक्र्सवादी, द्वन्द्वात्मक भौतिकवादी, माओवादीहरूले बुझ्ने, व्याख्या गर्ने विषयसँगैबदल्ने कुरालाई महत्वका साथ हेर्दछाँै । आजको कम्युनिस्ट आन्दोलनभित्र (मोहनविक्रमलेनेतृत्व गरेको मसाल, प्रचण्डले नेतृत्व गरेको माओवादी केन्द्र, सिपी मैनालीले नेतृत्व गरेकोमाले, केपीले नेतृत्व गरेको एमाले, वैद्यले नेतृत्व गरेको (क्रान्तिकारी माओवादीले जो नामकोअगाडि आफूलाई नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी लेखेका छन्) उनीहरूमा ज्ञानको सिद्धान्त कहाँ
लागू हुन्छ ? माक्र्सवाद कहाँ झल्कन्छ ? द्वन्द्वात्मक तथा ऐतिहासिक भौतिकवाद कहाँजोडिन्छ ? आजको उदेकलाग्दो प्रश्न यही हो, जो संसार बदल्ने कुरा छोडिसकेका छन्वा संसार बदल्न सम्भवै छैन वा राजनीतिक क्रान्ति समाप्त भइसक्यो वा परिस्थिति बनेकोछैन वा बल प्रयोग सम्भव नै छैन जस्ता प्रश्नभित्र माक्र्सवाद, मालेमावादको सम्बन्ध कहाँजोडिएको छ ? द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद तथा ऐतिहासिक भौतिकवादसँग उनीहरूले नेतृत्वगरेका पार्टीहरूको के नाता छ ? यी प्रश्नको हल खोज्दै, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी माओवादीलेक्रान्ति सम्पन्न गर्न खोजिरहेको छ ।हामीले के गर्ने ? क्रान्ति । क्रान्ति भनेको निश्चित दर्शन, सिद्धान्त, विचार,कार्यदिशा, नीति, रणनीति, कार्यनीति र क्रान्तिकारी पार्टीले सञ्चालन गरेको हुन्छ । त्यसकोलागि राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रियअनुकूल परिस्थिति, सक्षम नेतृत्वको आवश्यकता हुन्छ । माओलेभन्नु भएजस्तै ३ जादुगरी हतियार एक, क्रान्तिकारी पार्टी, दोस्रो, क्रान्तिकारी सेना र तेस्रो,क्रान्तिकारी संयुक्त मोर्चा (सत्ता) अनिवार्य हुन्छ । नयाँ जनवाद, समाजवाद र साम्यवादीलक्ष्य क्रान्तिको केन्द्रीय विषय बनेको हुन्छ । हाम्रो पार्टीलाई विभिन्न कोणबाट युद्धवादी भनेरहल्लाा पिटाइराख्ने गरिएको छ तर नेकपा माओवादीले युद्ध होइन, क्रान्ति गर्न खोजेको हो,क्रान्ति शान्तिका लागि गरिन्छ । अधिकारका लागि गरिन्छ । स्वाधीनताका लागि गरिन्छ ।सम्पूर्ण खाले बन्धनबाट मुक्तिका लागि गरिन्छ ।
यो कुरालाई सबैले बुझ्न आवश्यक छ । यो विषयलाई आम बहसको विषयबनाउनुपर्दछ । यसका भ्रमहरूलाई चिर्नुपर्दछ । त्यसैले हाम्राअगाडि आज मात्र दुईवटा बाटाछन् ः एक, आजको परिवेश र भौतिक जगत्ले र सिर्जना गरेका ज्ञान–सीपलाई प्रयोगगरेर क्रान्तिकारी आधार तयार पार्न र क्रान्ति सम्पन्न गर्न लाग्नु, दोस्रो, आत्मसमर्पण,यथास्थितिवाद, नवसंशोधनवाद, जडसूत्रवादको चङ्गुलमा फस्दै प्रतिक्रान्तिकारी, आदर्शवादीर संसद्वादी सत्तालाई मलजल गर्ने, उसैको तावेदारी गर्ने र बुर्जुवा सत्तामा कुर्सीको आयुलामो बनाउने खेलमा संलग्न हुन् । आजको कम्युनिस्टहरू र क्रान्तिकारीहरूका लागि यहीदुई विषय आजका मुख्य र सान्दर्भिक छन् ।
माक्र्सवादी दर्शनको जगमा खडा भएका क्रान्ति
विश्वका धेरै मुलुकमा माक्र्सवादी दर्शन, नीति, सिद्धान्तका आधारमा क्रान्ति सञ्चालनगरियो । कतिपय क्रान्ति विजयसम्म पुग्न सकेनन् । सन् १८७१ मा पेरिस कम्युनको स्थापनाभयो । सन् १९१७ मा अक्टोबर क्रान्ति सम्पन्न भयो र सोभियत समाजवादी सत्ताको स्थापनाग¥यो, जसको नेतृत्व रसिएन कम्युनिस्ट पार्टी बोल्सेविकले गरेको थियो ।
रोजा लक्जेम्बर्ग र कार्ल लिबेक्नेच्टको नेतृत्वमा सन् १९१८ देखि १९१९ सम्म जर्मनक्रान्ति सञ्चालन गरियो । त्यस्तै, सन् १९१९ मा बेला कुको नेतृत्वमा ५ महिनासम्म हंगेरियनक्रान्ति गरियो । मंगोलियन जनक्रान्तिकारी पार्टीको नेतृत्वमा मंगोलियन क्रान्ति सन् १९२१मा सञ्चालन भयो । चिनियाँ कम्युननिस्ट पार्टीको नेतृत्वमा सन् १९४९ मा दीर्घकालीनजनयुद्धमार्फत चिनियाँ जनवादी क्रान्ति सम्पन्न भयो । सन् १९४५ मा भियतनाममा अगस्टक्रान्ति सञ्चालन गरियो । किम इल सुङको नेतृत्वमा रहेको ‘वर्कर्स पार्टी अफ कोरिया’ लेसन् १९४८ मा ‘डेमोक्र्याटिक पिपल्स रिपब्लिक अफ कोरिया’ को स्थापना भयो ।त्यस्तै, सन् १९५९ मा फिडेल क्यास्ट्रो र चे ग्वोभाराको नेतृत्वमा ‘क्युबियन रिभोलुसन’सञ्चालन भयो । सन् १९६३ मा कङ्गो, सन् १९६९ मा फिलिपिन्स, सन् १९७९ देखि १९९०सम्म नाइजेरिया, पेरु कम्युनिस्ट पार्टी ‘साइनिङ पाथ’ सन् १९८०, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी
माओवादीले २०५२ सालदेखि दीर्घकालीन जनयुद्ध सञ्चालन ग¥यो, त्यसले १० वर्षको समयलियो । सन् १९६७ देखि भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी माओवादीको नेतृत्वमा आजसम्म पनिलडिरहेको अवस्था छ । यसबीचमा पूर्वी युरोपका कैयौँ देशमा क्रान्ति सञ्चालन तथा सम्पन्नभए । यसप्रकारका क्रान्ति आज हाम्रा लागि प्रेरणाप्रद छन् । क्रान्तिका दौरान हासिल भए–गरिएका सकारात्मक तथा नकारात्मक शिक्षा हाम्रा अगाडि बढ्ने आधारहरू बन्न सक्नेछन् ।
नेपालमा भएका विद्रोह र सशस्त्र सङ्घर्ष
तत्कालीन अवस्थामा सत्ताले जनतामाथि भए–गरेका दमन, उत्पीडनका विरुद्ध हाम्रोदेशमा समेत कैयौँ प्रकारका सङ्गठित वा असङ्गठित विद्रोहहरू सञ्चालन भएका छन । यीविद्रोहरू सशस्त्र प्रकारका थिए । कतिपय कम्युनिस्ट दर्शनमा आधारित थिए भने कतिपयथिएनन् । तर, सबै विद्रोहमा हतियार वा बल प्रयोग वा सशस्त्र विधिमा आधारित विद्रोहथियो । जुन कुरा आज हाम्रो लागि पनि पे्ररणादायी बन्न सक्नेछन् । राणा शासनविरुद्ध १९३३तिर लखन थापासहितले विद्रोह सुरु गरे, केही समयपश्चात् नै राणा प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुरराणाको लखन थापासहित ६ जना युवालाई गोर्खा मनकामनामा रुखमा झुन्ड्याएर हत्यागरियो । १९८० को दशकको अन्त्यतिर प्रचण्ड गोर्खाले नेपाल प्रजापरिषद्को नाममा राणा शासनविरुद्ध सशस्त्र र निःशस्त्र आन्दोलन गरे । प्रचण्ड गोरखाका सदस्यहरूले १९८८ माभीम शमसेरमाथि बम प्रहार गरे । उक्त सङ्घर्षको दौरानमा ४ जनाको हत्या गरियो ।
१९९९ मा भारतमा आन्दोलन गरिरहेका जयप्रकाश नारायण र राममनोहर लोहियालाईराणाहरूले गिरफ्तार गरेर सिरहा जिल्लाको हनुमाननगरको जेलमा राखेका अवस्थामा नेपालीयुवाले जेलमा सशस्त्र आक्रमण गरी नारायण र लोहियालाई छुटाएर भारत पठाइदिए ।२००४ सालमा स्थापना भएको कांग्रेसले पनि आफ्नै सेना बनाएर राणा शासनविरुद्ध सशस्त्रसङ्घर्ष सुरु गरेको थियो । त्यो बेला तत्कालीन सरकारले दर्जनौँको हत्या ग¥यो तर २००७
सालमा राणा, कांग्रेस र भारतको त्रिपक्षीय सम्झौतामा सशस्त्र युद्ध तुहियो । २००८ सालमासामन्तवाद र विस्तारवादविरुद्ध सुदूर पश्चिममा किसान नेता भीमदत्त पन्तले सशस्त्रविद्रोहको उठान गरे । पन्तको ‘कि जोत हलो कि छोड थलो नत्र हुनेछैन भलो’ को नारामासयौँ युवाहरू सामेल भएका थिए । २००९ साल रुकुम जिल्लामा कामी बुढाले सशस्त्रविद्रोहको उठान गरे तर राज्यको ठूलो दमन ग¥यो र उनी मारिए ।
राजाको ‘कू’ विरुद्ध नेपाली कांग्रेसले २०१८ सालमा सशस्त्र प्रतिरोध आन्दोलनसुरु ग¥यो । सोही साल माघ ५ गते जनकपुरको रगभूमिमा राजाको गाडीमाथि बम प्रहारगरियो । सोही आरोपमा गिरफ्तार दुर्गानन्द झालाई २०२० सालमा फासि दिइयो । २००७सालदेखि २०१७ सालसम्म सञ्चालन भएको सङ्घर्षको दौरानमा ८ जनाले ज्यान गुमाए ।
२०१८ माघमै कांगे्रसले भरतपुर कब्जा ग¥यो । सोही सेरोफेरोमा पर्सा, कञ्चनपुर, विराटनगर,रौतहट, गोरखा, ताप्लेजुङमा विभिन्न सशस्त्र गतिविधि भए । यो दौरानमा ११९ जनाकोज्यान गएको थियो ।२०१९ असोज १७ गते पञ्चायती व्यवस्थाविरुद्ध आन्दोलनमा उत्रिएको बझाङीराजासहित ११ जना कांग्रेसी कार्यकर्तालाई शाहीसेनाले गिरफ्तार गरी वित्थडलेकमा हत्यागरियो । कांग्रेसले सशस्त्र सङ्घर्षको क्रममा २०३१ सालमा ओखलढुङ्गाको टिमुरेबोटेमा ४१जना कार्यकर्ता शाहीसेनाको अपरेसनमा मारिएका थिए । गिरफ्तार परेका लडाकु टुकुडीकानेता यज्ञबहादुर थापालाई २०३५ मा कमला नदीमा लगेर गोली हानी मारियो । २०३१ सालमाराजा वीरेन्द्रमाथि विराटनगरमा बम प्रहार गरियो तर कांग्रेसले २०३३ सालमा राजासँगसहकार्य गर्ने मेलमिलापको नीति लिएपछि सशस्त्र सङ्घर्षको नीति त्याग्यो ।
२०२७ सालमा तत्कालीन पूर्व कोशी प्रान्तीय कमिटी मातहात कार्यरत झापाकाकेही कम्युनिस्टले त्यस कमिटीबाट अलग भई ‘झापा जिल्ला कमिटी नेकपा’ को स्थापनागरे । अलग पार्टीको स्थापनापछि ‘वर्ग सत्रु खत्तम पार्ने’ विद्रोह सुरु गरे । यो नै नेपालकोयोजनाबद्ध र सङ्गठित सशस्त्र सङ्घर्ष थियो । त्यो दौरानमा २३ जनालाई राज्यले मा¥यो ।
२०३० र ३१ सालमा झापामा पुन किसान सङ्घर्ष उठ्यो । सोही सेरोफेरोमा सर्लाही, महोत्तरी,धनुक्षा, सिन्धुलीमा पनि किसान सङ्घर्ष चल्यो ।२०३४ सालमा चितवनको जुगेडीमा किसान आन्दोलन उठाउने कोसिस गरियो ।त्यसबेला खडेरीले चितवनमा अनिकाल परेको थियो । जुगेडीमा धर्मे र घोडे भन्ने दुईसामन्तले अन्न लुकाएर राखेका थिए । चेपाङ र गुरुङ जातिको बाहुल्य रहेको त्यो स्थानमाखानका लागि सङ्घर्ष गर्नुबाहेक विकल्प नदेखेपछि २०३४ साल असार ६ गते किसानहरूलेसुरक्षा दल बनाई ती सामन्तको घर कब्जा गरे र अन्न बितरण गरियो । २०३६ सालकोआन्दोलनमा ३४ जना मारिए भने २०३६ कै छिन्ताङ दमनमा १५ जनाको हत्या गरियो भने
सोही साल सुर्खेत काण्डमा ७ जनालाई मार्ने काम भयो । २०३७ सालमा सिन्धुलीका केहीयुवाले सामन्तवाद खत्तम पार्ने भन्दै दीर्घकालीन जनयुद्धको सुरु गर्ने भनेर विद्रोह उठानगर्न खोजे तर राज्यले उनीहरूमाथि दमन ग¥यो र ऋषि देवकोटा ‘आजाद’, दुर्गा सुवेदी,दलबहादुर रजन मारिए र अन्य जेलमा परे ।२०३८ सालको राष्ट्रिय पञ्चायतको चुनावमा रोल्पा थबाङी जनताले विद्रोह गरे रमतदान केन्द्रमा कर्मचारीको मात्र मत खस्यो । २०४० सालको सिन्धुपाल्चोकको पिस्करकाण्डमा६ जनालाई मारियो । २०४२ साल असार ६ गते रामराजाप्रसाद सिंहको नेतृत्वमा राजदरबारवरिपरि, सिंहदरबार दक्षिण ढोका, राष्ट्रिय पञ्चायत भवनको आसपास बम प्रहार गरियो ।
२०४२ साल चैतमा घोषणा भएको चुनावमा ध्वस्त पार्नका लागि तत्कालीन नेकपा (मशाल)का कार्यकर्ताले राजधानीका विभिन्न ९ ओटा सेक्टरमा आक्रमण गरे । २०४६ सालकोजनआन्दोलनको दौरानमा पनि ४७ जनाले ज्यान गुमाउनुपरेको थियो ।
२०५२ साल तत्कालीन नेकपा (माओवादी) को नेतृत्वमा जनयुद्ध सुरु गरियो र त्यो१० वर्षसम्म चल्यो र १५ हजारभन्दा धेरै सहिद बने । कैयौँ बेपत्ता छन । घाइते–अपाङ्गकोअवस्था आज पनि दयनीय छ । त्यसपछि पनि विभिन्न चरणमा सङ्घर्ष सञ्चालन गरिएकाछन् । मधेस आन्दोलन २०६२–०६३ को आन्दोलनमा पनि नेपालीको सहिद बन्ने क्रमरोकिएको छैन । यो क्रम नयाँ जनवाद, समाजवाद र साम्यवादसम्म पनि जारी रहनेछ ।वर्गको अन्त्य नहुँदासम्म चलिरहनेछ ।
सङ्घर्षमा सशस्त्रको प्रश्न
माथि उल्लिखित क्रान्ति र विद्रोहहरूका सन्दर्भहरूलाई हेर्दा कम्युनिस्टहरूले मात्रहोइन, कम्युनिस्ट विचारलाई नमान्नेहरूले पनि हतियारको प्रयोगलाई प्राथमिकतामा राखेकाछन् । सबैमा प्रायः हतियार वा बल प्रयोग वा सशस्त्र सङ्घर्षमा आाधारित छन् । यसले केबुझाउँछ भने हतियारबिनाको सङ्घर्ष वा आन्दोलन वा क्रान्ति सम्भव छैन । जब सत्ता ठूलादमन र नरसंहारमा उत्रन्छ, त्यसलाई रोक्न जनताले विभिन्न उपाय र बाटाहरू खोज्दछन् ।त्यसका लागि माओले भनेजस्तै “हतियारको बलमा टिकेको सत्तालाई परास्त गर्न हतियारनै प्रयोग गर्नुपर्दछ” भन्ने मान्यता कम्युनिस्टका लागि मात्र होइन, अन्य विचार राख्नेले पनिप्रयोग गरेका स्पस्ट उदाहरण माथिका तथ्यले प्रस्ट्याउँछ ।
जब आफूलाई कम्युनिस्ट हुँ भन्नेहरूले नै बल प्रयोग वा सशस्त्र सङ्घर्ष वाहतियारसहितको क्रान्तिलाई बेठीक ठान्छ वा सिद्धान्तको मात्र कुरा गर्दै कहिल्यै त्यसकोआवश्यकता र तयारीमा लाग्दैन वा परिस्थिति बनेको देख्दैन वा अहिले सकिँदैन भन्छ, यस्तोबेलामा प्रश्न उठ्छ कि अब उनीहरू कम्युनिस्ट हुन्छन् वा हँुदैनन् ? उनीहरू क्रान्तिकारीबन्छन् वा बन्दैनन् ? आज यही प्रश्नले एमाले, माओवादी केन्द्रको त कुरै छोडौँ, मसाल,क्रान्तिकारी माओवादीजस्ता कम्युनिस्ट भन्नेहरूलाई समेत गिज्जाइरहेको छ ।नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले जनताको संविधान, जनताको सत्ता, जनताको सेना, अर्कोक्रान्ति एकीकृत जनक्रान्तिको शङ्खघोष गरिसकेको छ । यो आवेग, आक्रोश र भावनाकोमात्र कुरा होइन, आजको राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिले निम्त्याएको अनिवार्यआवश्यकता हो । पार्टीले भनेकौ छ, पुरानो संविधान जनताको पक्षमा छैन, त्यसैले नयाँसंविधान, जनतामा आधारित संविधान हुनुपर्दछ ।
पुरानो सत्ताले जनतालाई सेवा सुविधा दिन सकिरहेको छैन, त्यसैले नयाँ जनताकोसत्ता । यो त आजको अनिवार्य आवश्यकता हो । यसले जनतामा उत्साह पैदा गरेको छ ।फेरि जनतामा विश्वास जगाएको छ । अहिले नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीले धेरै हतियारकोकुरा गरेको छैन, बरु जनताको अधिकारको मात्र विषय उठाएको छ । राष्ट्रघात, जनघात,भ्रष्टाचार, कालोबजारी, कमिसनखोर, वैदेशिक हस्तक्षेप र दलाल पुँजीवादले जनतालाईपारेको असरको मात्र कुरा गरेको छ । फेरि हेक्का राख्नुपर्ने अर्को सन्दर्भ के हो भने आफूलाईअन्याय पर्दा संसारमा कोही पनि हातमा दही जमाएर नबस्ने रहेछ, मुखमा चुकुल ठोकेर पनिनबस्ने रहेछ, यही कुरा माथिको सन्दर्भहरूले समेत स्पस्ट पारेको छ ।
उपसंहार“
ज्ञान अभ्यासबाट सुरु हुन्छ र अभ्यासबाट प्राप्त गरिएको सैद्धान्तिक ज्ञानले फेरिअभ्यासमा नै फर्कनुपर्दछ । वैचारिक ज्ञानबाट क्रान्तिकारी व्यवहारतर्फ फड्कोमा प्रकटहुनैपर्छ र यो झन् बढ्ता महत्वपूर्ण छ”, (माओ, सही विचार कहाँबाट आउँछ, मे १९६३) माक्र्सवादी दर्शन, मालेमावादी सिद्धान्त, एकीकृत जनक्रान्तिको कार्यदिशा हाम्रालागि अघि बढ्ने वैचारिक आधार हुन् । खरानीबाट माथि उठेर वैज्ञानिक समाजवादी क्रान्तिसम्पन्न गर्ने हुटहुटीसहित पुनर्गठित नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी क्रान्तिको नेतृत्व गर्ने सक्षम पार्टीहँसिलो मुहारसहित जनतासामु उपस्थित भइसकेको छ ।
क्रान्तिका लागि क्रान्तिकारी पार्टी, सक्षम नेतृत्वको आवश्यकता रहन्छ, त्यसको पूर्णतागरिसकिएको छ । नयाँ पार्टी, नयाँ कार्यदिशा, नयाँ कार्यनीति, नयाँ एकीकृत जनक्रान्तिकोकार्यदिशा, नयाँ नेतृत्व र नयाँ राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिको वस्तुनिष्ठ विश्लेषणसहितनेपाल कम्युनिस्ट पार्टी उपस्थित भएको छ । यसर्थ, सही ज्ञान, दर्शन र क्रान्तिकारीसङ्घर्षलाई नयाँ उचाइबाट उठाउँदै एकीकृत जनक्रान्तिको बाटोमा अगाडि बढौँ ।
(हस्तक्षेप, मुखपत्र नारायणी ब्युरो, नेकपा, अङ्क २, वैशाख २०७५)
No comments:
Post a Comment