चिरन पुन
नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादीको
मुखपत्र जनक्रान्ति
बर्ष १, अंङ्क १
२०७२ जेष्ठ ।
विषय प्रवेश ः
“क्रान्तिकारी सिद्धान्त नभैकन कुनै पनि क्रान्तिकारी आन्दोलन चल्न सक्दैन । सवभन्दा समउन्नत सिद्धान्तबाट निर्देशित हुने पार्टीले मात्र अगुवा योद्धाको भुमिकालाई पुरा गर्न सक्छ” “चुनिएको रचनाहरु, अंग्रजी संस्करण, मास्को १९४७, भाग १ पृष्ठ १६३ — १६४ क. लेनिन” । हाम्रो पार्टीले विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनका महान नेता क. लेनिनले राख्नु भएको यो भनाईलाई आत्मसाथ गर्दै अगाडि बढेको छ । हाम्रो पार्टी नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादी माक्र्सवाद — लेनिनवाद — माओवादको दार्शनिक आलोकमा नेपाली सर्वहारा बर्गको अग्रदस्ता हो । नयाँ जनवादी, समाजवादी र साम्यवादी राज्यसत्ता स्थापना गर्न बलप्रयोगको सिद्धान्तलाई स्वीकार्ने क्रान्तिकारी पार्टी हो । सवै प्रकारका सुधारवाद, संशोधनवाद, अवसरवाद, तथा प्रतिक्रियावादका विरुद्ध संघर्ष गर्दै नयाँ जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्ने वैज्ञानिक र सर्वहारा वर्गीय आन्दोलनको संभाहक हो ।
आजको राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिको बारेमा क. लेनिनले भन्नु भए जस्तै “ठोस परिस्थितिको ठोस विश्लेषण” गरेर नेपाली जनवादी क्रान्तिको निम्ती सहि नीति, सिद्धान्त, कार्यदिशा र कार्ययोजना बोकेको क्रान्तिको अभियानता हो । जडुसुत्रवाद, सारसंग्रहवाद, व्याक्तिवाद, मनोगतवाद, अनुभववाद, व्यवहारवाद र परम्परावादबाट मुक्त क्रान्तिको अगुवा योद्धा हो ।
क्रान्तिको लागि एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा ः
२०७१ साल पुस २३ देखि २६ गते सम्म दाङको तुल्सीपुरमा ऐतिहाँसिक प्रथम राष्ट्रिय सम्मेलन सम्पन्न गरेर “एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” सर्वसम्वत रुपमा पारीत गरिएको छ । हाम्रो पार्टीले “एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” को आधारमा नेपालमा नयाँ जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्ने महान र गौरवशाली योजना बनाएको छ ।
“क्रान्तिको लागि कार्यदिशा हरेक देशमा मौलिक हुन्छ र हुनु पर्दछ । यसको मतलव विश्वक्रान्तिसँग सम्वन्ध नै नराख्ने मौलिक नभई बैज्ञानिक समाजवादलाई भिन्न भिन्न देशमा लागू गर्दा प्रयोग हुने मौलिकता भन्न खोजिएको हो । पेरिस कम्युन भन्दा फरक रुसमा, रुसमा भन्दा फरक चीनमा, चीनमा भन्दा फरक क्युवामा प्रयोग मौलिकताको विषय हो” ऐतिहाँसिक प्रथम राष्ट्रिय सम्मेलनद्धारा पारीत “राजनैतिक प्रतिवेदन पृष्ठ ३३ अन्तिम प्याराग्राफ नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादी” मा यो कुरा उल्लेख गरिएको छ ।
यसको स्वभावीक अर्थ र महत्व के हुन्छ भने, हामी हाम्रो देशको राजनैतिक परिवेशको सापेक्षतामा कार्यदिशा निमार्ण गर्न स्वतन्त्र हुन्छौ र देशको वस्तुगत परिस्थितिको अनुकुलतामा निमार्ण गरिएको कार्यदिशा “एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” को आधारमा नेपाली जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गर्ने अनिवार्य ठान्छौ । त्यसैले “एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” नेपालको जनवादी क्रान्तिलाई सम्पन्न गर्ने ऐतिहाँसिक कार्यदिशा हो । “एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” जन विद्रोह र जनयुद्धको निरन्तरता र उत्कर्ष सहित विकाश गर्न लागिएको कार्यदिशाको नेपाली आयाम हो । आजको राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय राजनैतिक परिवेशले सृजना गरेको वस्तुनिष्ट र बैज्ञानिक समृद्धि हो । विश्वका क्रान्तिकारीहरुले संचालन गरेका सफल तथा असफल क्रान्तिका अनुभवहरुको दार्शनिक तथा सृजनात्मक उपज हो । नेपाली समाज र आजको राजनीतिक विशेषताहरुलाई आत्मसाथ गर्ने सृजनात्मक विकाश र प्रयोग हो । हाम्रो देशको राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, साँस्कृतिक लगाएतमा भएको मौलिक परिवर्तन र रुपान्तरणहरुको द्धन्दात्मक सश्लेषण हो । क्रान्तिको सार्वभौम चरित्र र नेपालको मौलिक धरातलमा “सार र रुप” पक्षको समस्टिगत विश्लेषण हो “एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” ।
नेपाली अर्थ राजनीतिका मौलिक विशेषताहरु भित्र गाँउ र सहरको अन्तरसम्वन्ध ः
“कार्यदिशा सही हुनु र नहुनुले नै सवै कुराको फैसला गर्दछ” क माओको यो भनाई अत्यन्तै महत्वपूर्ण र सान्दर्भभिक छ । रुसमा जन विद्रोहको कार्यदिशा समयानुकल थियो जसको आधारमा वोल्सेविक पार्टीको नेतृत्वमा सन् १८१६ मा अक्टुवर क्रान्ति मार्फत समाजवादी क्रान्ति सम्पन्न गरियो । दिर्घकालिन जनयुद्धको कार्यदिशाको बलमा चीन कम्युनिष्ट पार्टीले सन् १९४९ मा जनवादी क्रान्ति सम्पन्न गरियो । भियतनामी, क्युवा, उत्तर कोरिया, पेरु लगाएतका देशहरुमा समेत आफ्नो देशको मौलिक विशेषताको आधारमा कार्यदिशाको निमार्ण र क्रान्तिहरु अगाडि बढेका सन्दर्भहरुलाई नजरअन्दाज गर्नु राजनीतिक अपरिपक्कताको पहिचान बन्नेछ ।
हाम्रो पार्टीले आजको विश्व राजनीतिमा देखिएका नयाँ विशेषताहरु र नेपाली अर्थ राजनीतिका मौलिक विशेषताहरुलाई द्धन्दात्मक भौतिकवादी दृष्टिकोणको आधारबाट समायनुकुल निष्कर्ष निकालेको छ । जसमा धेरै विशेषताहरु पर्दछन । त्यस मध्य एउटा महत्वपूर्ण विशेषता भनेको आजको नेपाली राजनीतिमा गाँउ र सहरको अन्तरसम्वन्ध हो । क्रान्तिको निशाना गाँउ र शहर मध्य कता लगाउने ? मुख्य आधार गाँउ र शहर मध्य कहाँ हुने ? यो निकै महत्वपूर्ण प्रश्नहरु हुन । यसको सहि वस्तुनिष्ट सश्लेषण विना क्रान्ति सम्पन्न गर्न सकिदैन । क्रान्तिको लागि आज लागु गरिने कार्यदिशााले यो पक्षलाई आत्मसाथ नगरिकन नेपालमा जनवादी क्रान्ति सफल हुन सक्दैन । जस्तै हामीले हेर्न सक्छौ, रुसमा प्रयोग र सफल भएको शसस्त्र जनविद्रोहको कार्यदिशाको मुख्य केन्द्र शहर थियो , किनकी रुसमा शहरको विकाश र विस्तारको चरण धेरै उच्चतहमा पुगिसकेको थियो । चीनमा प्रयोग र सफल भएको दिर्घकालिन जनयुद्धको कार्यदिशाको केन्द्रीय विन्दु गाँउ थियो । चीन गाँउ गाँउले भरिएको देश थियो । शहरको विकाश र विस्तारले गति लिएको थिएन । सिमित भएका शहरहरुमा पनि साम्राज्यवादले मुख्य अखडा बनाएको थियो । भने क्युबियन क्रान्तिको कार्यदिशाको प्रयोग आफ्नै मौलिकतामा त्रिकोणात्मक ढंगले भएको पाईन्छ ।
द्धन्दवादले प्रकृति र समाजमा हुने विकाशलाई दुई तरिकाले हेर्ने, बुझने र व्याख्या गर्ने गर्दछ, ति हुन मन्द विकाश र दु्रत विकाश । यी दुवै पक्षलाई समिश्रण गरेर हेर्दा नेपालमा गाँउ र शहरको अन्तरसम्वन्ध र विकाश आफ्नै मौलिक धरातलमा उभिएको छ । सवै प्रकारका वस्तुगत पक्ष र आयामहरुले गर्दा गाँउ र शहरको दुरी घटेको छ । सवै सम्वन्ध र सामाजिक परिवेशले गर्दा गाँउ शहर जस्तो देखिन्छ, भने शहर गाँउ जस्तो बनेको छ । आधुनिक शहरको दु्रत विकाश नभएको भए पनि देशलाई शहरीकरणले छपक्क ढाक्न थालेको छ । सुचना ÷संचार, जनसंख्या र बसोबास, आर्थिक आधार र परिचालन, साँस्कृतिक अन्तरसम्वन्ध, बजार विस्तार र सम्वन्ध, यातायात विस्तार र सम्वन्ध आदीका कारणले क्रमश गाँउ र शहरको सीमा रेखा मेटिन थालेको छ ।
अहिले सम्मको विज्ञान र द्धन्दवादले गतिलाई ५ प्रकारले मुल्याङ्कन गरेको छ । ति हुन क. यान्त्रीक ख. भौतिक ग. रासाईनिक घ. जैविक ङ. सामाजिक । यसको कतिपय पक्षहरुले गाँउ र शहरको अन्तरसम्वन्धलाई नेपालको सापेक्षतामा घनिभुत र समिश्रित बनाएको छ । समाज परिवर्तनको लागि मुख्यत ३ ओटा विषयहरुले मुख्य भुमिका खेलेको हुन्छ । क. भौतिक अवस्था, ख. जनसंख्या र ग. उत्पादन प्रणाली यी परिस्थितिहरु मध्य उत्पादन प्रणाली बढी महत्वको हुन्छ, त्यसैले आजको गाँउ र शहरको अन्तरसम्वन्धमा ठुलो दरार पैदा नहुनुमा नेपालको सापेक्षतामा लागु भएको उत्पादन प्रणालीले गर्दा हो । किनकी, नेपालको सन्दर्भमा शहर र गाँउको उत्पादन सम्वन्ध र विकाशमा धेरै ठुलो अन्तर आईसकेको छैन । त्यसको सहायक भुमिका सामाजिक, भौतिक अवस्था र जनसंख्याले समेत खेलेको छ भन्न सकिन्छ ।
ऐतिहासिक भौतिकवाद र अन्य सामाजिक विज्ञानको बीचको मानव समाजको अध्ययन गर्न अन्य धेरै सामाजिक वज्ञानहरु छन । जस्तै, क. इतिहास, ख. राजनीति शास्त्र, ग. अर्थशास्त्र, घ. न्याय शास्त्र, ङ. भाषा शास्त्र आदी हुन । यसको वस्तुगत र वैज्ञानिक पहलुहरुको निरन्तरतालाई हेर्दा पनि गाँउ र शहरहरुको सम्वन्धमा झनै गाढा अन्तरसम्वन्धहरुको पक्षहरु प्रसस्त मात्रामा उद्धेलित हुन्छन । त्यसैले नेपालको सापेक्षतामा न गाँउ र न शहर दुवैमा एक साथ, एकै धरातलमा यसका मौलिकताहरुलाई कार्यदिशामा आत्मसाथ गर्न खोजिएको पक्षलाई बुझ्न सकिन्छ । वा गाँउ लाई हेर्दा शहर नदेख्ने र शहरलाई हेर्दा गाँउलाई नदेख्ने प्रवृति अद्धन्दवादी धरातलको पूर्वाग्रही दृष्टिकोण हो भन्न हिच्किचाउनु पर्दैन ।
गाँउ र शहरको सम्वन्धका मौलिक विशेषता ः
क. सूचना ÷ संचार ः
आजको युगलाई सुचना ÷संचारको युग पनि भनिन्छ । क्रान्तिको लागि प्रचारात्मक र समन्वयात्मक भुमिका खेल्न सुचना ÷ संचारको निकै महत्वपूर्ण भुमिका हुन्छ । पछिल्लो समयमा हाम्रो देशको सुचना ÷ संचारले निकै फड्को मारेको छ । मुलुकमा अहिले पनि झण्डै ४ सय एम. एमहरुले जनतासँग प्रत्यक्ष सुचना सम्प्रेषण गरिरहेका छन । भने झण्डै १ सयको हाराहारीमा एम. एमहरु स्वीकृत लिएर बसेका छन । यो हिसावले हेर्ने हो भने नेपालका झण्डै ९८ प्रतिसत जनताहरु सुचनाबाट टाडा छैनन । म्याग्दी, मुस्ताड., दैलेख, डोल्पा, डोटी, रोल्पा, रामेछाप, रसुवा जस्ता जिल्लाहरुमा २ वा २ भन्दा धेरै एम. एमहरु संचालनमा छन । त्यस्तै काठमाण्डौमा मात्र २५, कास्कीमा १८, कैलाली र रुपन्देहीमा १५ ÷१५, चितवन र दाङमा १४ ÷१४, पर्सामा १३, मोरङमा १२, झापामा ११, बाँके, मकवानपुर र ललितपुरमा १०÷१० वटा एफ. एमहरु संचालनमा छन । एम. रेडियोहरुले हिमाली, पहाडी र तराईका जिल्लाहरु र क्षेत्रहरुमा जनतालाई सुचना सम्प्रेषण गरिरहेका छन । एफ. एम रेडियो विकाशमा नेपाल दक्षीण एसिया कै अग्रपङ्तीमा रहेको छ ।
एफ. एम रेडियोको साथै अहिले नेपालमा ४० भन्दा धेरै केन्द्रीय तथा स्थानीय टेलिभिजनहरुले केन्द्रीय तथा स्थानीय रुपमा जनतालाई सुचनाको हक प्रदान गरिरहेका छन । भने दर्जनौ टेलिभिजनहरु स्वीकृत लिएर बसेका छन । विभिन्न देशहरुको अवस्थालाई समेत हेर्ने हो भने झण्डै १० वटा भन्दा धेरै नेपाली भाषाका टेलिभिजनहरु विश्वका विभिन्न देशहरुमा संचालन गरिएको छ । यसबाट समेत विश्वका विभिन्न मुलुकहरुमा रहेका नेपालीहरुलाई सुचना सम्प्रेषण गर्ने काम गरिरहेका छन । यो प्रकृयाले गाँउ र शहरको दुरीलाई नजिक्याएको मात्र हैन, गाँउ र शहरको सम्वन्धहरुलाई प्रगाढ बनाएको छ । आजका झण्डै ९५ प्रतिसत जनताहरु टेलिफोनबाट जोडिन्छन । मोवाईलबाट गाँउ गाँउसम्म ईन्टरनेटको सुविधा समेत जनताले उपयोग गरिरहेको अवस्था बनेको छ । यसले गर्दा गाँउ र शहरको सम्वन्धमा झनै ठुलो विकाश भएको छ । जसको कारणले गर्दा शहरमा हुने र गाँउमा हुने विभिन्न सुचनाहरु तत्कालै गाँउ र शहरहरुमा पुगिसकेको हुन्छ । यसले गाँउ र शहरहरुमा जनताको भावना र अन्तरसम्वन्धको लागि बल पुर्याईरहेको छ । यसले नेपालको शहर र गाँउको सम्वन्धलाई सुलव, निकटता र व्यापकतामा बलदलेको छ ।
ख. जनसंख्या र बसोवास ः
जन गणना २०६८ को आधारमा नेपालमा २ करोड, ६४ लाख, ९४ हजार, ५ सय ४ जनसंख्या रहेको छ । जसमा महिलाको जनसंख्या १ करोड, ३६ लाख, ४५ हजार ४ सय ६३ छ, भने पुरुषहरुको जनसंख्या १ करोड २८ लाख, ४९ हजार ४१ रहेको छ । जनसंख्याको हिसावले विश्वको ४५ औ स्थानमा रहेको मुलुक हो । नेपालमा जम्मा ५४ लाख, २७ हजार ३ सय २ घरघुरीले बसोवास गर्दछन । सवैभन्दा धेरै काठमाण्डौ जिल्लामा ४ लाख, ३६ हजार, ३ सय ४४ घरपरिवार बस्छन भने सवैभन्दा कम मनाङ जिल्लामा १ हजार, ४ सय ८० घर परिवारको बसोवास रहेको छ ।
सवैभन्दा धेरै जनसंख्या रहेको जिल्ला काठमाडौमा १७ लाख, ४४ हजार २ सय ४० रहेको छ, भने सवैभन्दा कम जनसंख्या रहेको जिल्ला मनाङमा ६ हजार ५ सय ३८ मात्र रहेको छ । जुनसुकै उदेश्य भएपनि अहिले नेपालमा नगरपालीका निकै धेरै बढिसकेको छ । कतिपय जिल्लाहरुमा त गाविसको संख्यानै नरहेको तत्थ्य जगजाहेर छ । १९७५ पुस २ गते पहिलो नगरपालीका ललितपुरबाट शुरु भएको नगरपालीका बन्ने अभियान आज आएर निकै दु्रत गतिमा कुदिरहेको छ । २०५३ साल भन्दा अगाडि जम्मा ३६ वटा मात्र नगरपालीकाहरु बनाईएको थियो । २०५३ सालमा २२ ओटा नगरपालीका थप गरेर ५८ वटा नगरपालीका पुर्याईएको थियो । २०६८ साउन १ गते पुन ४१ ओटा नगरपालीका घोषणा गरियो तर विवादित भएको कारणबाट त्यो लागु हुन सकेन । २०७१ बैशाख २५ गते ७२ ओटा नगरपालीका थप गरेर १३० ओटा बनाईयो । त्यो क्रम रोकिएन पुन ः २०७१ मंसीर १६ गते ६ ओटा उपमहानगर पालीका र ६१ ओटा नगरपालीका घोषणा गरी नेपालमा नगरपालीकाको संख्या १९१ पुर्याएको छ । अब नगरपालीका घोषणा नभएको जिल्लामा जम्मा ८ ओटा (मनाङ, मुस्ताङ, डोल्पा, जाजरकोट, हुम्ला, कालिकोट, मुगु र रशुवा) मात्र रहेको छ । यी जिल्लाहरुमा पनि नगरपालीका घोषणा गर्ने प्रकृयामा रहेको देखिन्छ । यसरी अहिले नेपालमा १ महानगरपालीका, ९ उपमहानगर पालीका सहित १९१ वटा नगरपालीका निमार्ण गरिएको छ । गाविसको संख्या ३ हजार ९ सय १५ बाट घटेर अहिले ३ हजार २ सय ७६ मा आएको छ ।
२०५८ सालमा नगरपालीमा बस्ने मानिसहरुको जनसंख्या १३ प्रतिसत मात्र थियो भने, २०६८ सालको जन गणनाअनुशार १७ प्रतिसत मानिसहरु नगरपालीमा बसोवास गर्दथे । तर आज आएर नगरपालीकामा बसोवास गर्ने मानिसहरुको जनसंख्या झण्डै ४० प्रतिसत भन्दा माथि रहेको देखिन्छ । मुख्य १० ओटा नगरपालीका मा बस्ने मानिसहरु जनसंख्या काठमाण्डौ १४ लाख ४२ हजार, २ सय ७१, पोखरा २ लाख, पाटन १ लाख, ८३ हजार, ३ सय १०, विराटनगर १ लाख, ८२ हजार, ३ सय २४, विरगंज १ लाख, ३३ हजार, २ सय ३८, धरान १ लाख, ८ हजार, भरतपुर १ लाख, ७ हजार, १ सय ५७, जनकपुर ९३ हजार, ७ सय, ६७, धनगढी ९२ हजार, २ सय, ९४ र वुटवल ९१ हजार, ७ सय ३३ गरेर २६ लाख, ३४ हजार, ६ सय, ९४ जनसंख्याले बसोवास गर्ने गर्दछन । यो त तत्थ्यगत विवरण हो, जस्तै अहिले काठमाण्डौमा उपत्यकामा मात्र झण्डै ५० लाख मानिसहरुको जनसंख्या रहेको अनुमान गरिएको छ । यसरी आज नगरपालीमा मात्र ४० प्रतिसत भन्दा माथि जनसंख्याको बसोवास छ भने नेपालको गाविसहरुमा झण्डै ६० प्रतिसत जनसंख्याको बसोवास देखिन्छ । यो विवरणगत तत्थ्यहरुले के पुष्टी गर्दछ भने आज निमार्ण हुने कार्यदिशाले जनसंख्या र बसोवासको अवस्थालाई संवोधन गर्नु पर्ने हुन्छ । त्यसैले गाँउ र शहरको अन्तरसम्वन्धलाई नयाँ ढंगले मुल्याङ्कन गरेर “एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” हाम्रो पार्टीले अघि सारेको हो ।
ग. यातायात विस्तार र सम्वन्ध ः
अहिले यातायातको विस्तार बढेको छ । राष्ट्रिय राजमार्ग १६, क्षेत्रीय सडक ५१ छन । यिनीहरुको माध्यमवाट गाँउ र शहरको दुरीलाई निकै कम बनाएको छ । अब झण्डै १६ ÷ १८ घण्टामा राजधानीबाट लगभग सवै जिल्ला सदरमुकामहरुमा सहज पुग्न सकिने अवस्था बनेको छ । झण्डै ७५ प्रतिसत भन्दा माथिका जिल्लाहरुमा त जिल्ला सदरमुकाम देखि सवै गाविस र नगरपालीकाहरुमा जोडिने सडकहरु विस्तार भैसकेका छन । १ हजार २७. ६७ किलोमिटरमा रहेको पूर्व पश्चिम राजमार्ग वा महेन्द्र राजमार्गले पूर्वको सिमाना झापा काकडभित्ता देखि पश्चिम कन्चनपुर जिल्लाको गड्डाचौकी सम्म जोडेको छ । त्यस्तै १ हजार ७ सय ६५ किलोमिटर लामो मध्यपहाडी लोकमार्ग अन्तिम अवस्थामा पुगेको छ ।
पूर्वको नेपाल भारत सिमानाको पाँचथर जिल्लाको चियो भन्ज्याङबाट सुरु भएको मध्यपहाडी लोकमार्गले सुदुरपश्चिमको नेपाल भारत सिमानामा पर्ने बैतडी जिल्लाको झुलाघाटमा पुगेर टुङ्गिने छ । यो लोकमार्गले पाँचथर, तेह्रथुम, धनकुटा, भोजपुर, खोटाङ, ओखलढुङ्गा, उदयपुर, सिन्धुली, सिन्धुपाल्चोक, काभ्रेपलान्चोक, ललितपुर, काठमाण्डौ पुग्ने छ । त्यस्तै, नुवाकोट, धादिङ, गोरखा, लमजुङ, कास्की, पर्वत, बाग्लुङ, रुकुम, जाजरकोट, दैलेख, अछाम, डोटी, डडेल्धुरा हुदै बैतडी सम्मलाई जोड्ने छ । मध्यपहाडी लोकमार्गले पूर्व देखि पश्चिमसम्ममा २६ जिल्ला र २ सय २५ ओटा बस्तीहरुलाई सडक संजालमा जोड्ने छ । यसले ७० लाख भन्दा धेरै जनतालाई प्रत्यक्षरुपमा फाईदा पुग्नेछ ।
त्यस्तै दक्षीण देखि उत्तर जोड्ने सडकहरु पनि विस्तारको क्रममा छ । यसरी हेर्दा झण्डै नेपालको ९० प्रतिसत जनता सडक संजालबाट प्रत्यक्ष ÷अप्रत्यक्ष जोडिन पुगको अवस्था विद्धमान बनेको छ । हाल नेपालमा ४८ ओेटा एयरपोर्टहरु निमार्ण भएका छन, त्यसमा झण्डै ३५ वडा एयरपोर्टहरु संचालनमा छन । अन्य १३ वटा एयरपोर्टहरुको संचालनको संभाव्यताहरु खोजि गर्ने अनुभुत जन स्तरमा भैरहेको छ । झण्डै ३० को हाराहारीमा विभिन्न देशहरुका अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरुले नेपालको हवाईमार्गलाई जोडेको अवस्था छ । बारा, पोखरा, भैरहवा जस्ता स्थानहरुमा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनाउन प्रकृयाहरु अघि बढिरहेको अवस्थामा बजेट अभाव देखाएर रोकिएको छ । विभिन्न जिल्लाहरुमा भएका सडकहरुलाई स्तर उन्नतिको कार्य भैरहेको छ भने, अझै पनि कतिपय जिल्लाहरुमा सडक संजाललाई जोडर हरेक गाँउ देखि शहरसम्म यातायातको पउँचलाई सरल र सहज बनेको अवस्था छ । यो अवस्थाले गर्दा शहरको उत्पादहरुलाई यातायातको साधनहरुबाट गाँउमा लैजाने र गाँउको उत्पादनहरुलाई शहरहरुमा पुर्याउने कुराको सहजता पैदा गरेको छ । यसले गाँउ र शहरको दुरीलाई छोटो, सजिलो र सरितो बनाएको छ । यो अवस्थागत परिवेशलाई आत्मसाथ गर्ने र कार्यदिशामा यसलाई मुल्याङ्कन गरेर समायोजन नगर्ने हो भने हाम्रो क्रान्तिले अधुरो बाटो तय गर्ने हुन्छ ।
घ. आर्थिक आधार र बजार विस्तार ः
नेपालको आर्थिक आधार निकै संभावनाले भरिपूर रहेको छ । हिमाल देखि तराई र गाँउ देखि शहर सवैतिर आ— आफ्नै विशेषतामा आर्थिक श्रोत र साधनहरुहरु विकेन्द्रीत छन । नेपाल जलश्रोतले धनी देश भएकाले सवैतिर जल श्रोतका भण्डारहरु छन । पर्यटनको विकाश र विस्तारले गुणात्मक फड्कोयुक्त संभावना बोकेको छ । कृषी उत्पादनको पनि त्यतिकै प्रवलता छ । मानविय उपभोग्य वस्तुहरुको पउँच नेपालको सापेक्षतामा सरल र सहज बन्दै गैरहेको छ । शहरका मानिसहरुले गाँउमा आर्थिक विस्तारको संभावना खोज्दै गएको पाईन्छ भने गाँउका मानिसहरु शहरमा जस्तै उपभोग्य बस्तुहरुको उपयोगमा धेरै भेद देखिदैन ।
नेपालमा अहिले झण्डै २ सय ५० को हाराहारीमा बैंकहरु संचालित छन, र यो अझै बढ्ने क्रम जारी छ । केन्द्रीय बैक १, ए कलासको कर्मसियल बैक ३२, बी कलासको विकाश बैंकहरु ८७, सि कलासको फाईनान्स कम्पनीहरु ७३, डि कलासको माईक्रो क्रेडिड कम्पन्नीहरु २२ वटा संचालनमा भएको पाईन्छ । यिनीहरुको शाखा विस्तारहरु देशव्यापी रुपमा बढ्दै गएको छ । यसको संजालहरुलाई शहर देखि गाँउ स्तर सम्म पुग्ने प्रक्रिया बढेको छ, भने त्यतिकै संख्यामा नयाँ बैंकहरुको अनुमति लिनेको लामवन्द पनि देखिन्छ । विश्व बैंकले सन् २०११ मा सार्वजनिक गरेको (जिडिपी) लाई आधार मान्नेहो भने, हाम्रो देश १८ हजार ८ सय ८४ मिलियन अमेरिकी डलर सहित विश्वको १ सय ५ औं रहेको छ ।
देशको राज्यसत्ताको गलत नीति, भ्रष्ट चरित्र, कमिसन र दलालीकरण का साथै विदेशी पाउमा लम्पसार पर्दै अफ्नो दुना सोझाउने हरामी प्रवृतिका कारणले गर्दा देशको आर्थिक उत्पादन, परिचालन र उपयोग गर्ने बहुआयामिक आर्थिक संभावनाको ढोका बन्द गरेको परिस्थिति विद्धमान छ । तथापी यतिवेला नेपालमा सवैतिर बजार विस्तारको क्रम बढेको छ । शहर र गाँउमा बस्ने मानिसहरुको पोसाक, खानपानमा धेरै असमानता पाईदैन । सुचना ÷संचारमा झण्डै समान पउँच देखिन्छ । गाँउमा समेत के खाँउ ? वा के लाउ ? भन्ने प्रश्नको दायरा साँगुरिएको छ । यो परिवेशले गर्दा गाँउ र शहरको अन्तरसम्वन्ध निकै सामिप्य भएको छ ।
ङ. शिक्षा, स्वास्थ्य र साँस्कृतिक अन्तरसम्वन्ध ः
शिक्षा, स्वास्थ्य र साँस्कृतिक अन्तरसम्वन्धमा समेत गाँउ र शहरको दुरी नजिक्किएको छ । चाहे गाँउ होस वा शहर अव नेपालमा शिक्षाको पउँच बाट वन्चित निकै कम मानिसहरु पर्दछन । शिक्षाको गुणस्तर, सस्तो र सुलव, समान शिक्षा प्रणाली, व्यवहारिक शिक्षा आदी विषयहरु असमानता र अभाव भएको भएता पनि सरकारी तथा नीजि स्तरका ईस्कुलहरुको विस्तारको क्रम निकै बढेको छ । अब दुर्गम गाँउमा बस्ने मानिसहरुमा पनि शिक्षाको महत्व र चेतना बढेको छ । जे जसरी पनि आफ्ना छोरा छोरीलाई पढाउनु पर्दछ भन्ने भावनाको विकाश भएको छ । यसले सामन्यत शहर र गाँउमा बस्ने मानिसहरुको सोँचाईमा एकरुपता पैदा भएको देखिन्छ । गाँउ क्षेत्रमा पनि उच्च शिक्षा हासिक गरेका मानिसहरुको संख्या बढ्दो छ ।
विभिन्न अभाव, असुविधाका वावजुद अहिले नेपालमा झण्डै १ सयको हाराहारीमा सरकारी अस्पतालहरु छन, स्वास्थ्य चौकी तथा उप स्वास्थ्य चौकीको पउच लगभग सवै गाविसहरुमा पुगेको छ, भने तिनको स्तर उच्च तह देखि निम्न तहसम्मको छ । यसको साथै झण्डै १ सय ५० को हाराहारीमा निजी अस्पतालहरु संचालनमा छन । भने झण्डै ५० भन्दा धेरै अस्पतालहरुले अनुमति लिएर बसेका देखिन्छन । अनेकौ नकरात्मक पक्षहरुलाई बोकेर र विभिन्न समस्याहरुका बीच झण्डै २० भन्दा धेरै मेडिकल कलेजहरु नेपालमा संचालित गरिएको छ । उनिहरुले स्वास्थ्यमा दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने क्रम तिर्व बनेको छ । यो अवस्थालाई समेत हेर्दा अहिले तुलनात्मक रुपमा गाँउको सहभागिता पनि बढ्दै गएको पाईन्छ ।
नेपाल एउटा बहु भाषीक, बहु साँस्कृतिक र बहु धार्मिक देश हो । तुलनात्मक हिसावले यसमा गाँउ र शहरको सम्वन्ध निकै निकटतामा रहेको छ । गाँउ र शहरको साँस्कृतिक सम्वन्धहरु घनिभुत छन । साँस्कृतिक हिसावले गाँउका मानिसहरुको सहज सम्वन्ध शहरसँग छ भने, शहरका मानिसहरु सोझै गाँउसँग जोडिन्छन । किनकी, नेपालको शहरहरुको विकाश र विस्तार गाँउका मानिसहरुको बसाईसराईको कारणले गर्दा मुख्य रुपमा भएको हो । शहरीकरणको विस्तार, शहरमा जनसंख्याको विकाश र बृद्धिमा पनि गाँउले महत्वपूर्ण भुमिका खेलेको छ । त्यसैले गर्दा नेपालको शहर गाँउ विना टिक्न नसक्ने र गाँउहरु शहर विना बस्न नसक्ने अवस्थामा विद्धमान छ । त्यसैले यो अवस्थालाई समायोजन नगर्ने हो भने नेपालको क्रान्तिले सत्वलाई पक्क्रन सक्ने छैन, यो उपरी संरचनामा मात्र रहने छ जसको कारणले गर्दा क्रान्ति विजयसम्म पुग्न मुस्किल मात्र होईन असम्भव हुनेछ ।
त्यसको साथै राजनैतिक तथा समाजिक अन्तरघुलनहरु पनि गाँउ र शहरको निकटतामै छ । एकातिर, तुलनात्मक हिसावले विकाश, शिक्षा, स्वास्थ्य, सुचना ÷संचार, प्रविधी, यातायात आदीको पउँच गाँउमा भन्दा छिटो शहरमा भएकोले शहरका जनताको सामाजिक, राजनीतिक चेतना अघि बढ्यो भने अर्कोतिर, १० बर्षको जनयुद्धले सृजना गरेको राजनैतिक तथा सामाजिक चेतना शहरलाई भन्दा गाँउमा प्रभाव बढि पर्यो । किनभने, १० बर्षको जनयुद्धको केन्द्र गाँउ थियो । र आधार ईलाकाहरु गाँउमा नै व्यवस्थित र केन्द्रीकृत थियो । जनयुद्धमा लामवन्दी हुने, शहीद हुने प्रकृयामा समेत शहर भन्दा गाँउ अगाडि थियो । पार्टीको केन्द्रीत गतिविधीहरु र पार्टीको मुख्य आधारहरु पनि शहरमा भन्दा गाँउमा व्यवस्थित र केन्द्रीकृत ढंगले परिचालित थियो । यो परिवेशले गर्दा राजनीतिक र सामाजिक चेतनाको स्तर गाँउ र शहरहरुको समान रुपमा भएको पाईन्छ । यी र यस प्रकारका तत्थ्यहरुलाई आत्मसाथ नगरिकन नेपालको कार्यदिशा अपुरो मात्र होईन अधुरो नै रहने छ । त्यसैले, कर्यादिशाले दिर्घकालिन जनयुद्धले चीनमा जस्तै गाँउलाई वा जनविद्रोहले रुसमा जस्तै शहरलाई मात्र समेटेर आज नेपालमा क्रान्ति संभव छैन । क्रान्ति सफलताको लागि गाँउ र शहरको उचित तालमेल र समायोजन आवश्यक मात्र होईन, अनिवार्य बन्न जान्छ । यो समग्र परिवेशमा र आजको अर्थ राजनीतिको मौलिक विशेषताहरुलाई विश्लेषण गरेर गाँउ र शहरको सम्वन्धलाई “एकीकृृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” को मौलिक विशेषतामा अनिवार्य सुचिकृत र सश्लेषण गर्ने महत्वलाई बोध गरेको हो ।
अन्त्यमा ः
ऐतिहासिक भौतिकवादको हामीलाई मुख्यत २ विषयहरुमा महत्वपूर्ण दिशा निर्देश गरिरहेको हुन्छ । ति हुन १. आधार र २. संरचना । उत्पादनको सम्वन्धको समग्रता नै समाजको आर्थिक आधार बन्दछ । आर्थिक आधार अन्तरगत नै उत्पादन, वितरण, विनिमय, उपभोग आदी पर्दछन । मानिस मानिसको आपसी सम्वन्धले नै प्रकृतिसग संघर्ष गर्दछन, र सामाजिक जिवनको सामाजिक आर्थिक संरचनानै आर्थिक आधार हुन्छ । भने संरचनामा क. दर्शन, ख. सिद्धान्त, ग. दृष्टिकोण, घ. विचार, ङ. संस्कृति, च. राजनीतिक पार्टी, छ, संघ ÷सस्था, ज. धर्म आदी पर्दछन । यिनीहरुको द्धन्दात्मक सम्वन्ध रहिरहने भएकोले समाजमा जस्तो किसिमको आधार हुन्छ, त्यस्तै किसिमको संरचना हुन्छ । आधार परिवर्तन हुदा संरचना पनि परिवर्तन हुन्छ । पुरानो आर्थिक आधारहरु समाप्तहुँदा पनि संरचना परिवर्तन भएन भने त्यहाँ साँस्कृतिक क्रान्ति अनिवार्य रहन्छ । यसलाई हाम्रो पार्टी नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी माओवादीले “एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” निमार्ण र निर्णय गर्दा यस प्रकारका पक्षहरुलाई आत्मसाथ गरेर आजको नेपाली समाजको मौलिक विशेषताहरुलाई द्धन्दात्मक भौतिकवादी धरातलबाट सश्लेषण गरेको हो ।
हालको परिस्थिति र हाम्रा कर्तव्यहरुको सन्दर्भमा २५ डिसेम्वर १९४७ क. माओले यो महत्वपूर्ण भनाई राख्नु भएको थियो । “हामीले आफ्ना पड्तीहरुलाई सवै किसिमको लुरे विचारहरुबाट मुक्त पार्नु पर्छ, शत्रुको शक्तिलाई भएको भन्दा बढ्ता ठान्ने र जनताको शक्तिलाई भएको भन्दा कम ठान्ने सवै विचार बेठीक छन” । सहि कार्यदिशा, सिद्धान्त, कार्यनीति र कार्ययोजनाको निमार्ण गर्ने सन्दर्भमा क. माओले राख्नु भएको यो विचारलाई केन्द्रमा राखेर अगाडि बढ्नु पर्ने परिस्थितिको जगमा हामी आज पनि उभिएका छौ । यो सन्दर्भलाई नेकपा माओवादीले “एककिृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” निमार्ण गरेर नेपाली जनवादी क्रान्ति पुरा गर्ने दृष्टिकोणले पुष्टी र दिशा निर्देश दुवै गरेको छ ।
“एकीकृत जन क्रान्तिको कार्यदिशा” को आधारमा नेपाल कम्युष्निट पार्टी माओवादी अघि बढ्दै नयाँ जनवादी राज्य व्यवस्था स्थापना गर्ने भनेको छ, त्यसैले नै आजको राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिको मौलिक विशेषताहरुलाई बस्तुनिष्ट, बैज्ञानिक र सृजनात्मक सश्लेषणका साथ जनता सामु उपस्थित भएको छ । यसको लागि सिङ्गो पार्टी पङ्तीमा ठुलो बहादुरीताको आवश्यकता छ । ठुलो अनुशासन र प्रतिवद्धताको खाँचो छ । “गद्धारले धोका दिन्छ, कायरले घुडा टेक्छ, बहादुर लड्छ र ईमान्दार अघि बढ्छ” महान साहित्यकार होचि मिन्हको यो भनाईलाई आत्मसाथ गरौ । कहिल्यै नहार्ने लडाईको तयारीमा लागौं ।
धन्यवाद ।
